اواخر هزارۀ پنجم پیش از میلاد مسیح، از فراز کوه یزدان در جنوب شرق قم که نگاه می‌کردی، گویا پرچم ایران را روی زمین پهن کرده بودند. سبزی باغات و سرخی میوه‌ها و سپیدی دریاچه‌نمک، در منطقه‌ای که پایان مسیر رودخانه «اناربار» بود، فرش زیبای طبیعت را در دل کویر پهن کرده بود.
این فرش زیبا تا قرن‌ها در این نقطه از کویر مرکز پهن بود. سرد و گرم روزگار اگر گاهی به خشکی و ویرانی‌اش می‌کشاند باز مردانی پیدا می‌شدند تا دوباره آن را سبز و پایدار کنند.
باغستان قم که مملو از شکوفه‌های درختان انار می‌شد، اناربار پای‌کوبان و دست افشان، از این همه زیبایی و تلألوء یاقوت‌های قم، طغیان می‌کرد و قهقه‌زنان خود را به سپیدی برف‌گونۀ دریاچۀ نمک می‌رساند.
به گذشته نزدیک که برسیم، باید پای صحبت پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نشست تا برایمان بگویند از زمانی که حرم مطهر با درختانی زیبا احاطه شده بود و بخش‌های مختلف شهر از خیابان باجک گرفته تا منطقه جنوبی شهر به جای آسفالت و سنگ و سیمان از درختان انار و انجیر و … پوشیده شده بود. آن روزها که آنها جوان‌های پر شر و شوری بودند؛ در اوج گرمای تابستان سوار بر دوچرخه از یکسوی شهر به سوی دیگر می‌رفتند و باد خنکی که از جانب باغات برمی‌خاست، سر و صورتشان را نوازش می‌کرد.
اولین سند برای ذکر باغات شهر قم مربوط به ۱۲۵۶ است که در کتاب تاریخ دار الایمان قم مطرح شده و نام ۵۴ باغ در آن ذکر شده است. مجموع مساحت این ۵۴ باغ دو هزار و ۲۷۷ جریب است.
این اعداد یعنی یعنی ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغ به ازای ۳۱۵ هکتار بافت تاریخی و به ازای هر نفر ۷۰۰ متر مربع. اگر این باغ‌ها حفظ می‌شد در شرایط امروز به ازای هر نفر ۳۳ متر مربع باغ داشتیم .حالا این روزها که در پنج ساله گذشته سرانه فضای سبز تکانی خورده و اعداد از ۱۳.۹ متر به ۲۰.۳ رسیده، برای عده‌ای عجیب است که چرا مدیریت شهری باید به دنبال توسعه در زمینه فضای سبز باشد!
از طرفی مسئله کارایی این سرانه هم موضوعی بسیار مهم است. آنطور که مسئولان می‌گویند از سرانه ۲۰ متری فضای سبز ۱۰ متر مربوط به سرانه فضای سبز شهری است و ۱۰ متر فضای سبز جنگلی. یکی از چالش‌ها همین مسئله فضای سبز محلی است و دیگری موضوع پراکندگی کاربری‌های سبز در مناطق مختلف شهر. مسئله‌ای که به نوعی با عوامل مختلف از جمله تراکم جمعیت، قیمت زمین، توپوگرافی و … مرتبط است. فصل مشترک تمام این مناسبات طرح تفصیلی شهر قم است که وضعیت کاربری‌های سبز داخل محدوده شهر را مشخص کرده است.
محسن صادقی امینی مدیرکل دفتر طرح‌های توسعه شهری شهرداری قم معتقد است که طرح تفصیلی باید متناسب با نیاز هر شهری باشد. به گفته وی دو مطالعه پایلوت وجود دارد که عمدتاً مشاوران از همین رفرنس در تدوین طرح‌های تفصیلی استفاده و سرانه‌ها را تعیین می‌کنند درصورتی‌که درواقع شهرهایی مانند قم و یزد و تهران که اقلیم و فرهنگشان متفاوت است، قاعدتا باید سرانه متفاوتی داشته باشند.
به گفته مدیرکل دفتر طرح‌های توسعه شهری شهرداری قم فضای سبز باید همه نیازهای مقیاسی که برای آن تعریف‌شده را پاسخگو باشد. مثلاً اگر فضای سبز، محلی تعریف‌شده است باید علاوه بر تأمین نیازهای تفریحی در موقعیت مدیریت بحران و نظارت اجتماعی در سطح محله هم بتواند نقش ایفا کند.
به اعتقاد وی در موقعیت‌هایی مانند زلزله فضای سبز محلی می‌تواند به مدیریت بحران بسیار کمک کند و از طرف دیگر هم در حوزه نظارت اجتماعی تعلق‌خاطر مردم به فضای سبز محلی بیشتر است و آن را حیاط منزل خود می‌دانند و نظارت دقیق‌تری در آسیب‌های اجتماعی احتمالی در آن خواهند داشت.
آنطور که صادقی امینی گفته است کافی نبودن فضاهای عمومی در شهر می‌تواند موجب آشفتگی‌های متعدد اجتماعی شود.
دکتر سید مرتضی سقائیان نژاد، شهردار قم در پاسخ به مسئله توزیع سرانه سبز شهری به گرانی قیمت ملک و لزوم تملک سنگین برای ایجاد فضای سبز در مرکز شهر اشاره می‌کند.
به گفته وی تمرکز ایجاد فضای سبز در جنوب شهر قم به دلیل استفاده از ظرفیت‌های طبیعی از یک سو و استفاده از ظرفیت زمین‌های دولتی از سوی دیگر است.
شهردار قم رسیدن به سرانه ۲۵ متری فضای سبز در سال آینده را برطرف کننده نیازهای زیست محیطی و اجتماعی شهر قم می‌داند و یک گام بزرگ در مسیر داشتن شهری پاک. وی در عین حال از برنامه شهرداری برای توسعه فضای سبز در مرکز شهر آنجا که امکان وجود داشته باشد، سخن می‌گوید.
مفهوم سرانه فضای سبز همواره یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کیفیت در زندگی شهری محسوب می‌شده است. در نگاه شهرسازان توسعه کاربری‌های سبز به پیوست فرهنگی اجتماعی هم نیاز دارد. برخی از آنها معتقدند در مکان‌یابی فضای سبز باید اصول ویژه‌ای از جمله سهولت دسترسی عموم مردم و وجود کاربری‌های تقویت کننده نظارت اجتماعی جدی گرفته شود و الا پارک‌ها خود به محلی برای افزایش جرم و جنایت تبدیل می‌شوند.
یکی دیگر از ابعاد ایجاد پارک‌ها و توسعه فضای سبز مسائل زیست محیطی است. آنطور که کارشناسان می‌گویند یک درخت ۳۳ خدمت زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی به شهرها می‌دهد و از جمله می‌توان به تعدیل هوای شهر اشاره کرد. در طول ۵۰ سال اخیر متوسط دمای شهر قم ۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته. عده‌ای این موضوع را به تغییر اقلیم نسبت می‌دهند اما در واقع این افزایش مربوط به گرمایش جزیره حرارتی شهر است نه مطلق دما. ریشه این موضوع را هم باید در موضوعاتی مانند خشک شدن رودخانه و از بین رفتن باغات پیدا کرد.
همچنین هر درخت روزانه معادل مصرف دو انسان اکسیژن تولید و همچنین دی اکسید کربن تولید شده توسط یک خودرو را مصرف می‌کند. از طرفی هر هکتار پوشش جنگلی ۶۸ تن گرد و غبار را جذب می‌کند. با این حساب باید گفت در شرایطی که سرانه فضای سبز در سالهای اخیر نزدیک به هفت متر ارتقا پیدا کرده یعنی ۸۴۰ هکتار فضای سبز در این سالها به شهر قم اضافه شده که در مجموع توان جذب ۵۷ هزار تن گرد و غبار را دارد. همچنین این حجم فضای سبز بیش از دو هزار تن اکسیژن به صورت سالانه تولید می‌کند و همه اینها قدم‌هایی است برای بهتر نفس کشیدن شهر.